Teknoloji alanında son dönemdeki en popüler konuların başında “yapay zeka” geliyor. Peki bunun sonucunda yakın gelecekte insanları neler bekliyor? “Yapay Zeka ve İşsiz Bir Gelecek Tehlikesi” üzerine olan Robotların Yükselişi adlı kitabı inceliyoruz.
Martin Ford, Robotların Yükselişi kitabında büyük bir sorunun peşinde olduğunu söylüyor:
Hızlanan teknoloji, refahın sürdürülebilmesi için gerekli sistemi sil baştan yapılandırmaktan başka çare bırakmayacak derecede bütün sistemi altüst edebilir mi? (Robotların Yükselişi, Syf:18)
Kitap 10 (on) bölümden oluşuyor ve yukarıda da açıkladığı şekilde yazarın asıl değinmek istediği konuların genel çerçevesini oluşturan şey, teknolojinin insanlığı ve iş hayatını nasıl etkileyeceğine dair aktardığı düşünceleri oluyor. İlk bölüm otomasyon ile başlıyor, sonraki bölümlerde de otomasyon, yapay zeka ve robotların iş hayatına etkilerini değerlendiren yazar; bundan sonraki dönemde olabilecek tüketici davranışlarına ve devletlerin uygulayabileceği ekonomik modellere yer veriyor.
Kitapta özellikle vurgulanan konu başlıklarına aşağıda değinmeye çalışacağım.
Otomasyon Dalgası ve Makinelerin İşçi Haline Gelmesi
Kitapta “otomasyon” kavramı çok önemli bir yer tutuyor. Aslında bakıldığında birçok sektördeki iş rutin bir süreçten oluşuyor ve otomasyonun en hızlı entegre edilebildiği süreçler de zaten bu türden işler diyor yazar. Otomasyon gerçekleştiğinde de artık o işi yapan çalışanlar ya o işi farklı şekilde yapmaya başlıyorlar ya da tamamen farklı sektörlere geçiş yapıyorlar. Örnek olarak Tarım Devrimi sürecinden bahsedecek olursak buna aşağıdaki şekilde açıklama getiriyor Martin Ford.
Tarımın makineleşmesi milyonlarca insanı işinden etti, işsiz kalan ırgat yığınlarını fabrikalarda iş aramak üzere şehre göçe zorladı. Ardından otomasyon ve küreselleşme, işçileri üretim sektöründen hizmet sektörüne kaydırdı. (Robotların Yükselişi, Syf:9)
Tabii makineleşme sürecinin başında tarım işçilerinin tamamı hizmet sektörüne geçmiyor ama dediğim gibi iş yapış şekilleri değişiyor. Örnek olarak traktör gibi makinelerin çıkması sonucunda traktör şoförü gibi çalışmaya devam edenler var. Bu makineleşme genelde insanların hayatına bir araç olarak giriyor. Ancak bundan sonra işlerin farklı ilerleyeceğini belirtiyor yazar.
Bu yeni çağın en tanımlayıcı özelliği, işçilerin yerlerini makinelere bırakması olacak. Teknolojiye dair en temel varsayımlarımızdan biri olan “Makine, işçinin üretkenliğini artıran bir araçtır.” varsayımını da sorgulamamız gerekecek. Çünkü günümüzde artık bizzat makineler işçi haline geliyor. (Robotların Yükselişi, Syf:9)
Azalan İşçi Gelirleri
Makinelerin işçi haline gelmesi düşüncesi çok doğru ve yerinde bir tespit. Yine Tarım Devrimi ve ondan sonraki süreçlere baktığımızda, gelişen teknoloji işçinin cebine daha fazla para koyuyordu diyor yazar. Artan gelirleriyle de daha fazla tüketim yapabiliyorlardı ve hem kendi ürettikleri veya hizmetini verdikleri hem de başkalarından aldıkları ürünlere ve hizmetlere olan talebi artırıyorlardı; böylece ekonomiye de katkıda bulunuyorlardı diyor Martin Ford.
Birçok farklı kitapta da belirtildiği üzere zaten çalışan/üreten kesimin kendi ürettiği malları alabilir seviyede olması gerekiyor ki ekonomi sağlıklı bir şekilde devam edebilsin. Kapitalizm’de sadece zengin kitleyi barındıran ufak bir kesime ürün satmak yeterli olmayacaktır, ürünü daha çok sayıda insana satabilmek hedeflenmektedir ki çalışan kesim tüketim yapabilsin ve sermaye sahipleri için çalışmaya yani emeklerini satmaya devam edebilsinler. Bunları yazarken bile insan sinirlenmekten kendini alamıyor ya neyse…
Yakın zamanda ise maalesef çalışan işçilerin gelirlerinde bir düşüş yaşandığı vurgulanıyor kitapta. 2013 itibariyle tipik bir üretim işçisi, 1973’tekine göre %13 daha az kazanıyor (enflasyona göre ayarlandıktan sonra) diyor yazar. Makinelerin işçi haline gelmeye başlamasıyla artık işçilerin gelirlerinin daha büyük bir tehlikeye girdiğini de belirtiyor. Son dönemde barınma, eğitim ve sağlık gibi büyük giderler eskisine göre çok daha artmış durumda diye de ekliyor.
Yeni üniversite mezunlarına verilen maaşlar da gittikçe düşüyor.
Tehlikedeki Meslekler
Yeni teknolojilerin iş hayatına entegre edilmesi sonucunda hemen hemen her sektör daha az emek-yoğun hale gelecek. Teknolojinin tehdit ettiği işleri “rutin” olarak sınıflandırmaktansa “öngörülebilir” olarak sınıflandırmak daha doğru olur diyor yazar.
Tehlikedeki mesleklere örnekler:
- Avukatlık
- Gazetecilik
- Eczacılık
- Radyoloji
- Şoförlük
- Hizmet sektörü: Özellikle fast-food ve perakende hizmetleri
- Tarım sektörü
Kitapta değinilen önemli bir diğer konu ise makinelerin artık sadece az beceri gerektiren işlere değil, yüksek kazançlı ve yüksek vasıflı işlere de göz dikmek üzere olduğu. Günümüzde çocuklarımız için en büyük tavsiyelerden biri kod okuryazarlığı. İlerleyen dönemde belki buna da ihtiyaç azalacak, yazılım geliştiren yapay zeka yazılımlar bu görevi devralacak.
Yüksek Öğrenimdeki Dönüşüm ve Sağlık Sistemi
Kitapta bu isimde iki özel bölüm var. Yazar bu bölümlerde yukarıda saydığımız tehlikede mesleklere göre eğitim ve sağlık alanında şimdiye kadar daha az risk yaşanmış olduğunu belirtiyor.
Eğitim Sektöründe Dönüşüm
Eğitimden bahsedecek olursak; günümüzde artık online eğitimler ve otomatik notlama algoritmaları ve uyumsal öğrenme sistemleri nedeniyle artık eğitim alanında da bazı değişimler görebileceğimiz söyleniyor. Şu anda da bunların bir kısmı bildiğiniz üzere uygulanıyor ve karantina süreci işleri hızlandırmaya başladı bile.
Sağlık Sektöründe Dönüşüm
Sağlık sektörünü biraz geniş kapsamda ele alıyor yazar. Örnek olarak yukarıda tehlikeli meslekler arasında eczacılık ve radyoloji gibi alanlardan bahsetmiştik. Bunlara ek olarak, kanser teşhisi gibi birden fazla doktor onayı gereken alanlarda yapay zeka robotların bu kararları verebileceğine ya da doktorların önüne sonuç raporları sunarak ilerlenebileceğine değiniyor yazar. Robotların şu an bazı basit işleri yapamaması nedeniyle ise yaşlı bakımı, hasta bakımı gibi işler için hala uzun bir süre insanlara ihtiyaç duyacağımızı belirtiyor. Hastayı yerinden kaldırmak, temizliğine yardım etmek gibi basit görünen işler hala robotlar için zor işler arasında diyor.
Temel Gelir Garantisi Fikri
Kitabın son bölümlerine doğru ekonomi konularına da değiniliyor. Ekonomi alanına özel bir ilginiz yoksa bu bölümlerde sıkılmanız olası.
Benim için en önemli bölüm, daha önceki benzer yazılarımda da sıkça paylaştığım üzere, Evrensel Temel Gelir konusu. Yazar bu konunun biraz tarihinden bahsettikten sonra olası avantajlarına ve dezavantajlarına değiniyor. Bu aslında geniş bir kavram olabileceğinden başka bir yazıda diğer kaynaklardan da bir derleme yapıp sunmaya çalışacağım. Bu yöntemi deneyen ülkeler de oldu. Sonuçlarına göz atabildiğim kadarıyla gelecek kaygısını kısmen azaltan bir yöntem olduğundan, pilot bölgelerdeki insanların mutluluk oranlarında bir miktar yükseliş olmuş.
Yedi Ölümcül Trend
Buraya kadar olan bölümlerin bir özeti olabilecek nitelikte; gelişen bilgi teknolojisinin büyük bir dönüşüme yol açmakta olduğunu söyleyen Martin Ford, kitapta şu yedi ekonomik trendden bahsediyor:
- Ücretler yerinde sayıyor.
- Emeğin payı küçülüyor, şirketlerin payı büyüyor.
- İşgücüne katılım azalıyor.
- Yeni iş yaratımı azalıyor, işsiz toparlanmalar uzuyor, uzun vadeli işsizlik yükseliyor.
- Eşitsizlik arttıkça artıyor.
- Yeni üniversite mezunlarının maaşları düşüyor, iş bulmaları zorlaşıyor.
- İstihdamda kutuplaşma artıyor.
Bu yedi ekonomik trende etki etmiş olması muhtemel üç temel faktör olarak da şunları sayıyor yazar:
- Küreselleşme
- Finans sektörünün büyümesi
- Politika
Sonuç
Martin Ford’un Robotların Yükselişi kitabı genel olarak beğendiğim bir kitap oldu. Goodreads üzerinde puanım 4/5.
Kitapla ilgili yorumlarımı toparlayacak olursam:
- Kitabın temel konusu yapay zeka ve robotlar olduğundan IBM Watson gibi örneklere detaylı bir şekilde yer verilmiş. Yapay Dar Zeka ve Yapay Genel Zeka kavramlarına da değinilmiş.
- Tehlikede olan mesleklerin neden tehlikede oldukları kısa ve ikna edici şekilde açıklanmış.
- Dediğim gibi eğer ekonomi konusuna ilgi duymuyorsanız o bölümlerde sıkılabilirsiniz. Farklı bölümler içeren bu tür kitaplar zaten romanlardan ayrışıyor. Açıp istediğiniz bir bölümü tekrar okuyabilir ya da istemediğiniz bölümleri atlayabilirsiniz.
- Yazarın Temel Gelir kavramına değinmiş olmasını da beğendim. İnsanlar işsiz kaldıktan sonra bu tür modeller büyük önem kazanacak diye düşünüyorum ben de. Bu nedenle bu modeller üzerinde detaylıca çalışmak, geleceğe kendimizi hazırlamak gerekiyor. İnsanları tembelliğe ya da uyuşturucu gibi kötü alışkanlıklara yöneltmeyecek şekilde önlemler alınması gerekiyor.
Martin Ford — TED Konuşması
Son olarak Martin Ford’un “Gelecekte İş Olmadan Nasıl Para Kazanacağız?” TED konuşmasını da izlemenizi tavsiye ederim.
Robotların Yükselişi kitabından bahsediyorken bir de 5GQ: Martin Ford — Rise of the Robots yayınını paylaşmak gerek. Video 2017 tarihine ait ama daha ilk dakikalarında gördüğümüz kütüphane arkaplanı ile konunun uzmanlarını ağırlayan yayın fikri bize bugünleri hatırlatıyor ve yurtdışında bu tür videolara ne kadar önce başlanmış olduğunu gözler önüne seriyor. Elbette asıl konu bu değil, videoda Martin Ford’un kitapla ilgili yorumlarını dinleyebilirsiniz.
Medium’da yazılarımı takip etmek isterseniz: medium.com/@sel.volkan
Görsel kaynaklar:
