60 Bin TL Değerindeki Soru…
PlayStation 5 ve Xbox Series X gibi en yeni konsollar tanıtıldı ama benim aklımda hala eski bir soru var. Tetris mi Süper Mario mu?
Tetris ve Mario, çok küçük yaşlarda tanışıp uzun vakitler harcadığım iki oyun. Gelin biraz bu oyunlarla ilgili aklımda kalanlardan bahsedeyim önce. Sonra hep birlikte asıl konumuz olan, bu yazının başlığına da adını veren soruya geçelim.
Tetris Maceram
Atari oynayabildiğim dönemler hala çocukluğumun en güzel anılarından. O zamanlar isminin ne olduğunu bile tam olarak bilmediğimiz (El Atarisi ve Televizyon Atarisi dediğimiz) ve aslında gerçek Atari’nin klonları olan cihazlar vardı. Bu cihazların çeşitli versiyonları vardı ve genelde sayamadığım kadar 9 içeren (9999.. in 1) ama içinde bu kadar oyun olmadığını acı bir şekilde öğrendiğimiz oyun kasetleri almaya çalışıyorduk.
İçinde Tetris olan taşınabilir cihaza El Atarisi demeyi uygun buluyorduk yanlış hatırlamıyorsam (şimdi olsa “elde taşınabilir cihaz” anlamında “handheld console” deriz). Benim sahip olduğum ilk cihaz da yukarıdaki videodakine çok benziyordu ve bu cihazda yüklü gelen tek oyun Tetris’ti. Dolayısıyla cihaza “El Atarisi” dışında, içinde yüklü gelen bu tek oyunun ismini de veriyorduk yani Tetris diyorduk. O zamanlar bendeki cihazda Game Fun yazıyor muydu tam olarak hatırlayamıyorum. Şu an genelde Brick Game yazan versiyonlar var ve çoğu sitede Nostaljik Tetris adı altında satıldığını görüyorum. Tetris’in yanında birkaç farklı oyun daha yüklü geliyor.
Tetris çok basit bir oyun gibi gözükse de beni kısa sürede içine çekmeyi başarmıştı. Oyun Konseptleri ve Temel Mekanikleri yazımda belirttiğim üzere bir oyunun basit olması tasarımcının başarısıdır, oyun bir hikaye barındırmıyor olsa da. Bunun en güzel örneklerinden biri Tetris oyunudur. Oyundaki başarıları hep bir şarta bağlıyoruz, Tetris’teki şartı “satırı yıkmak için blokları doğru yerleştir ama bloklar en tepeye ulaşmadan” şeklinde ifade edebiliriz. Zaman, hamle ve kaynak sınırlaması vardır bu oyunda. Oyun görüşü olarak “Acaba bir sonraki geometrik şekil ne olacak?” sorusunu sordurtan, heyecan ve merakı artıracak şekilde oyunun neyi bilip bilmeyeceğini sınırlandıran bir yapısı vardır.
Tetris, hayatımda büyük bir yer etmeye başlayınca, önce abimle sonra da okuldaki arkadaşlarımla skor kapışmaları yapmaya başladığımızı hatırlıyorum. 4 kişi tek Tetris ile oynayıp (tabii o zaman multiplayer yok) hepimizin “Artık bitir!” dercesine oynayan kişinin yüzüne bakışlarımızı bile hatırlıyorum.
El Atarisi’nden sonra Televizyon Atarisi’ne geçince çok büyük heyecan yaşamıştım. Artık Tetris’i TV’de bile oynayabiliyordum, hatta aynı anda 2 (iki) kişi bile oynayabiliyorduk. Ekranı ortadan dikey olarak kesen bir tasarımla solda birimiz, sağda diğerimiz oynayabilirken anlık skorları da takip ederek yarışın içinde kalabiliyorduk. Bizim için çok büyük bir yenilikti.
Süper Mario Maceram
TV Atarisi’ne geçince hayatımıza yeni oyunlar da girdi tabii. Birçoğumuz gibi benim de tanıştığım ilk oyunlardan biri Süper Mario idi. Oyunu uzun yoldan sayısız kez bitirdikten sonra gizli mantarları, kısayolları ve gizli altınları öğrendikçe oyundan büyülenmeye devam ediyordum.
Mario’yu o kadar çok oynuyordum ki evin dış kapısından biraz uzaklaştığımda kulağımda sürekli bir altın toplama sesi varmış gibi hissediyordum (Mario oynayanlar o sesi iyi bilir). Bu ses üzerine “Kesin abim Mario oynuyor.” diyerek koşarak eve geri dönüyordum ama oysa öyle bir şey olmadığını, evdekilerin TV’de sıradan bir program izlediklerini görüyordum. Peki neler oluyordu Sanki şu an cebimde çaldığını ya da titrediğini düşündüğüm (hatta hissettiğim) telefona baktığımda aslında ne bir çağrının, SMS’in ya da bildirimin gelmediğini görünce neler olduğuna anlam veremediğim bir duyguyu yaşıyordum adeta.
60 Bin TL Değerindeki Soru: Tetris Etkisi vs Süper Mario Etkisi
Şimdi gelelim asıl sorumuza.
Sevgili dostum Ersan Öztürk, Kim Milyoner Olmak İster programının 803. bölümünde yarışırken, 60 bin TL değerindeki 9. soru olarak karşısına aşağıdaki oyun içerikli soru çıkmıştı. (Youtube’daki bölümde 1:27:19’dan itibaren izleyebilirsiniz.)
Soru: Bir video oyununu uzun süre oynadıktan sonra oyun ekranı dışında başka yere bakınca da oyunu görme durumu hangisiyle açıklanır?
Bu programı izlerken açıkçası sorunun yanıtını bilmiyordum. Hatta itiraf edeyim, Ersan bir şekilde arama jokeri için listesine beni dahil edip de bu soru için aratmış olsaydı yanlış yanıt verebilirdim. Yazının önceki bölümünde okuduğunuz üzere Süper Mario’nun bende büyük izleri vardı. Sanki her yerde o oyunun müziklerini ve altın toplama seslerini duyuyor, birilerinin Mario oynadığını düşünüyordum. Bu nedenle yanıtımın A şıkkı yani Süper Mario Etkisi olması işten bile değildi.
Peki oyunlarla arasının çok da iyi olmadığını söyleyen Ersan bu soruya nasıl bir yanıt vermişti? Sorunun içinde “oyun” geçtiği için B ve D şıklarını yani sırasıyla “Atari Etkisi” ve “Matrix Etkisi” seçeneklerini eleyebilmişti. Sonra sorudaki “görme” kısmına odaklanmıştı ve Tetris’in yukarıdan aşağıya doğru akan geometrik cisimlerden oluşması nedeniyle başka yere baktığımızda bu şekilleri görebileceğimizi düşünmesi üzerine risk de alarak bu soruyu “C: Tetris Etkisi” olarak yanıtlamıştı.
Aslında bazen fazla bilgi basit düşünmeyi zorlaştırdığından bizi yanlışa götürebilir. Ersan oyunlarla (muhtemelen) benim kadar haşır neşir olmadığından basit düşünerek ve mantıklı elemeler yaparak soruyu doğru yanıtlamayı başarmıştı. Bense daha önce bahsettiğim kendi deneyimlerim nedeniyle yanıtın hala A şıkkı olmasını bekliyordum. Peki bu soruda ben neyi kaçırıyordum?
Durup da üzerine uzun uzun düşündükten sonra atladığım noktayı anlamıştım. Soruda aslında “başka yere bakınca da oyunu görme” diyordu. Yakalayabildiniz mi bilmiyorum ama hemen açıklayayım. Benim yaşadığım deneyim evet Mario oyunundaki sesleri duymakla ilgiliydi. Sesi duyuyordum, hatta evde abimin Mario oynadığına emindim ama ben başka bir yere baktığımda Mario’yu görmüyordum. Duymak ve görmek birbirinden farklıydı. Soru da bunun üzerineydi.
Tetris Etkisi
Zaten Ersan’ın yanıtladığı sorunun kendisinden artık Tetris Etkisi nedir anlamış olduk. Barış Özcan’ın da bu konuyla ilgili güzel bir videosu var.
Süper Mario Etkisi
Peki Süper Mario etkisi diye bir şey var mı? Bulabildiğim kadarıyla bu konuyla ilgili olarak Mark Rober’in “The Super Mario Effect — Tricking Your Brain into Learning More” adlı bir TEDx konuşması var ama genel olarak baktığımızda Süper Mario Etkisi hala resmi bir terim değil.
Mark Rober daha çok öğrenme süreçlerinden bahsediyor ve sunumunda tanımını şöyle yapıyor:
The Super Mario Effect: Focusing on the Princess and not the pits, to stick with a task and learn more. _Mark Rober, TEDx
Bu sunumu daha çok Mario’nun hedefine giden yolda yaşadığı hatalar neticesindeki öğrenme kabiliyetinin artması gibi yorumlayabiliriz. Gördüğünüz gibi ben sesleri duysam da bunun soruyla bir ilgisi yokmuş, Süper Mario Etkisi sadece güzel bir çeldirici şıkmış.
Bonus: Süper Mario ve Hugo
Benim Mario ile ilgili kendi sorunuma yanıt bulmadan önce, bu oyuna benzer bir etkiyi Hugo’da da yaşadığımı hatırlıyorum. Bundan da biraz bahsedeyim.
Abim meslek lisesinde Bilgisayar bölümü öğrencisi iken evimizde bilgisayar yoktu. Bu nedenle yazılım ve donanım ile ilgili ders kitaplarına tıpkı bir Biyoloji ya da Tarih dersine çalışır gibi çalıştığını hatırlıyorum. Bilgisayar o dönemler henüz herkesin evine girmemiş lüks cihazlar arasındaydı. Bu anlattıklarım aynı zamanda tam da televizyonda Hugo ve Tolga Abi’yi izlediğimiz dönemlere denk geliyordu .
Abim bana okulda Hugo oynayabilmek için bilgisayara (yanlış hatırlamıyorsam) 6–7 disket ile Hugo’yu kurabildiklerini anlatıyordu. Bense evde bilgisayar olmadığı için hala Hugo oynayamıyor, TV’den izlemekle yetiniyordum. O zamanlar çok şaşırdığımız bir yöntem olarak, arayan çocuklar Hugo’yu telefondaki 2–4–6–8 gibi tuşlara basarak yönlendiriyorlardı. Telefonun başındaki çocuk bu tuşlara her bastığında uzun bir telefon sesi kulağımızda çınlıyordu. Bu ses de kafamda o kadar yer etmişti ki bana adeta ikinci bir Süper Mario durumu yaşatıyordu. Evden biraz uzaklaştığımda bu sesi duyar gibi oluyordum. Benzer bir durum olduğu için buna da değinmek istedim ama Hugo’nun yarattığı etki yine de Mario kadar büyük değildi. Zaten şıklarda bu seçenek de olsaydı Tetris Etkisi şıkkını seçmemiz çok daha kolay olurdu.
Medium’da yazılarımı takip etmek isterseniz: medium.com/@sel.volkan
